Phong cách kiến trúc Baroque: Đặc điểm & Lịch sử phát triển

Nằm trong trang sử vàng của kiến trúc Châu Âu, phong cách Baroque được biết tới với lối kiến trúc tráng lệ, công phu từ những chi tiết nhỏ nhất. Nếu bạn từng bắt gặp hình ảnh những tòa lâu đài, nhà thờ hay cung điện nguy nga qua các bộ phim Châu Âu thì đấy chính là dấu hiệu nhận biết kiến trúc Baroque.

Kiến trúc Baroque là gì?

Châu Âu được ví như cái nôi của các trường phái kiến trúc nổi tiếng bởi những cái tên như: Roman, Gothic, Byzantine, Phục Hưng… đã thực sự viết nên những trang sử vàng của thời đại. Tiếp nối nguồn cảm hứng của kiến trúc Phục Hưng, phong cách kiến trúc Baroque hay còn được gọi với cái tên Ba Rốc, Churrigueresque (tiếng Tây Ban Nha) xuất hiện lần đầu tại thủ đô Rome tại Ý vào những năm 1600.

Khác với kiến trúc Phục Hưng có phần cứng nhắc trong chi tiết thiết kế, kiến trúc Phục Hưng Baroque chú trọng đến các chi tiết uốn lượn cầu kỳ tạo hiệu ứng ảnh ảo mang đến chiều sâu cho tác phẩm. Phong cách Baroque tượng trưng cho sức mạnh, sự giàu có của nhà thờ và chính quyền chuyên chế thời kỳ đó.

Kiểu kiến trúc xa hoa, lộng lẫy của phong cách Baroque

Lịch sử ra đời kiến trúc Baroque

Lịch sử kiến trúc Baroque ra đời trong hoàn cảnh khá đặc biệt bởi đây là thời kỳ Phản Cải cách - một trong những phong trào của giáo hội Công giáo Roma diễn ra vào đầu thế kỷ 16 được khởi xướng nhằm chống lại cuộc Cải cách Tin lành. Một bộ phận tín đồ của nhà thờ nhận thấy sự mục nát của tín ngưỡng nên họ đã quyết định đứng lên đòi thay đổi cải cách.

Giáo hội Roma với mục đích mở rộng tiếng tăm, uy tín cho nhà thờ đã “vô tình” hình thành nên phong cách kiến trúc Baroque. Thông qua tiếng nói của nghệ thuật và kiến trúc Baroque, Roma đã thành công kêu gọi công khai về mặt cảm xúc và giác quan đối với các tín đồ của mình.

Một thiết kế điển hình cho phong cách Baroque 

Nhà thờ Val de Grâce xây dựng theo lối kiến trúc Ba Rốc

Theo tiếng Tây Ban Nha, Baroque có nghĩa là viên ngọc quý báu chưa từng được mài dũa nên không tuân theo bất kỳ hình dạng cụ thể hay quy luật nào cả. Chính điều này đã làm nên sức hút cho các kiến trúc nhà thờ theo phong cách Baroque thời điểm đó.

Đặc điểm kiến trúc Baroque

Khác với lối kiến trúc cứng nhắc lấy cảm hứng từ Hy Lạp, La Mã cổ đại của thời kỳ Phục Hưng, đặc điểm kiến trúc Baroque là những họa tiết uốn lượn đầy công phu, chú trọng tới ánh sáng và hiệu ứng ảo ảnh tạo cảm giác tác phẩm có chiều sâu và độ dài hơn. Kiến trúc Ba Rốc này xuất hiệu chủ yếu tại các nhà hát, nhà thờ lớn với mục đích tái hiện hình ảnh thoát tục từ đó gợi lên cảm hứng về đấng siêu phàm.

Nhắc tới phong cách kiến trúc Baroque, người ta nghĩ ngay tới sự xa hoa, hùng vĩ thế nhưng, phong cách này lại không thực sự phản ánh đúng đời sống của nhân dân thời kỳ đó. Kiến trúc Baroque ra đời với vai trò gắn kết phong trào Phản Cải cách và nó tồn tại như một lời đáp trả lại Cải cách Tin Lành.

Sự lộng lẫy đến choáng ngợp của kiến trúc Baroque

 Kiến trúc Phục Hưng Baroque có rất nhiều đặc trưng tiêu biểu như:

• Tôn vinh sự cao quý, sang trọng
• Sự tương phản 
• Các chi tiết đường cong và hình xoắn
• Cách xử lý bề mặt phong phú
• Những bức tượng được mạ vàng
• Màu sắc tươi sáng, nổi bật
• Trần nhà với các họa tiết sinh động, bắt mắt
• Các chi tiết phân mảnh hoặc cố tình không mang đầy đủ các yếu tố
• Những bức bích họa với quy mô lớn
• Các hình chiếu trung tâm thường nằm ở mặt tiền bên ngoài kiến trúc
• Các bức tường sử dụng thạch cao, đá cẩm thạch hay vữa để tạo hiệu ứng sinh động
• Sử dụng nghệ thuật đánh lừa thị giác trompe l’oeil 
• Thiết kế mái vòm dạng quả lê thú vị

Đề cao sự độc đáo cuốn hút mọi ánh nhìn, kiến trúc Baroque luôn coi trọng sự tương phản, đối lập trong các thiết kế của mình. Tiêu biểu phải kể đến sự tương phản giữa ánh sáng và bóng tối, tương phản màu sắc. Các chi tiết này đối lập nhau nhưng không hề đối xứng, nó được biến tấu tùy ý theo góc nhìn của kiến trúc sư.

Nếu mỗi một phong cách kiến trúc đều có một hình thù đặc trưng thì với kiến trúc Baroque, hình oval là hình khối chủ đạo. Nó thường xuất hiện trên trần nhà hay các bức tường lớn kết hợp với nhiều họa tiết tỉ mỉ cùng đường cong uốn lượn mềm mại.

Hình oval là hình khối chủ đạo của kiến trúc Baroque

Bên cạnh hình oval, những chiếc cột khổng lồ cao hơn hai tầng và cả những ô cửa sổ lớn có hình chữ nhật, hình vòm kết hợp với các đường cong và xoắn một cách tinh tế cũng là đặc điểm nhận dạng tiêu biểu cho phong cách này.

Những chiếc cột khổng lồ từ một nhà thờ xây dựng theo lối kiến trúc Baroque

Ánh sáng trong phong cách Baroque là điều vô cùng quan trọng bởi nó làm nổi bật các mảng màu tươi sáng bên trong cũng như hoa văn trang trí chứa đựng nhiều giá trị nghệ thuật phong phú. Các bức tượng được sử dụng trong phong cách này hầu hết đều được mạ vàng.

Trong kiến trúc thiết kế trần nhà, phong cách Baroque thường sử dụng các bức bích họa với quy mô lớn và in nổi chúng bằng thạch cao hoặc vữa hoặc đá cẩm thạch nhằm tạo hiệu ứng trompe l'oeil - một kỹ thuật nghệ thuật đánh lừa thị giác của người xem.

 Một bức bích họa tuyệt đẹp được trang trí phía trên trần nhà 

 Cấu trúc mái vòm của phong cách này cũng là điểm khá thú vị khi nó có hình dáng của quả lê.

Mái vòm hình quả lê đầy lạ mắt và ấn tượng

Nhìn một cách tổng thể, phần nội thất bên trong của kiến trúc Baroque là không gian của sáng tạo nghệ thuật hội họa, điêu khắc,... còn phần mặt tiền bên ngoài là không gian của các hình chiếu trung tâm đầy ấn tượng.  Nhưng bởi tính đặc trưng không tuân theo một quy cách cụ thể nào nên các thiết kế Baroque sẽ có đầy đủ hoặc không đủ các chi tiết trên.

Thời kỳ kiến trúc Baroque

Kiến trúc Baroque tuy được khai sinh tại Ý nhưng thời kỳ hưng thịnh của lối kiến trúc này không chỉ dừng lại tại quê hương mà còn lan sang nhiều đất nước như: Tây Ban Nha, Anh, Pháp, Việt Nam,...

Thời kỳ kiến trúc Baroque ở Ý

Ý được biết tới là cái nôi - nơi khởi nguồn cho phong cách kiến trúc Baroque và là nơi khơi nguồn cảm hứng mãnh liệt cho nhiều nhà kiến trúc trên khắp thế giới: Giacomo della Porta, Johann Bernhard Fischer von Erlach,... 

Tại Ý chứa đựng nhiều công trình kiến trúc nổi tiếng gắn liền với những cái tên như: Pietro da Cortona, Gian Lorenzo Bernini , Francesco Borromini, Carlo Fontana,... Tiêu biểu phải kể đến dinh thự Santa Maria della Pace dưới sự khôi phục của Pietro da Cortona.

Mặt tiền dinh thự Santa Maria della Pace sau khi được tu sửa theo kiến trúc Baroque

Nếu nước Ý được coi là quê hương của kiến trúc Baroque thì cái tên Gian Lorenzo Bernini được biết đến là cha đẻ của phong cách này. Quảng trường Saint Peter được ông tạo ra vào thế kỷ XVII nằm tại thành phố Vatican và trở thành điểm nhất tiêu biểu cho kiến trúc Roma thời kỳ đó.

Quảng trường Saint Peter tại Vatican lộng lẫy

Người sáng tạo nên những thiết kế lệch lạc đầy phá cách cho kiến trúc Baroque không thể không nhắc tới kiến trúc sư Francesco Borromini và tuyệt tác nhà thờ San Carlo alle Quattro Fontane của ông. Đây là một nhà thờ có bố cục được sắp xếp khá phức tạp kết hợp giữa hình bầu dục và hình chữ thập cùng hiệu ứng tường lồi lõm phá cách. 

Nhà thờ San Carlo alle Quattro Fontane độc đáo của kiến trúc sư Francesco Borromini

Một gương mặt có tầm ảnh hưởng trong thời kỳ Baroque đó chính là Carlo Fontana, ông là cha đẻ của tòa San Marcello al Corso và là người đưa khái niệm về Baroque lan tỏa ra khắp Châu Âu thời kỳ đó.

Tòa San Marcello al Corso do Carlo Fontana thiết kế

Thời kỳ kiến trúc Baroque ở Tây Ban Nha

Kiến trúc Baroque phát triển ở Tây Ban Nha vào cuối thế kỷ XVII với tên gọi là Churrigueresque. Chính bởi sự độc đáo, lộng lẫy trong phong cách thiết kế mà kiến trúc Baroque đã dần thay thế cho cách nhìn cổ điển, lỗi thời của Juan de Herrera - người được coi là đại điện cho thời kỳ Phục hưng của Tây Ban Nha lúc đó. Tại đất nước này, kiến trúc Baroque vinh dự được xuất hiện trong nhiều địa điểm nổi tiếng như: cung điện hoàng gia El Buen Retiro, Plaza Mayor, Nhà thờ Thánh Michael tại Louvain, Nhà thờ Santiago de Compostela...

Một góc nhỏ tại quảng trường Plaza Mayor mang hơi thở Baroque

 Nhà thờ Santiago de Compostela

Thời kỳ kiến trúc Baroque ở Anh

Cùng thời gian phát triển ở Tây Ban Nha, kiến trúc Baroque xu nhập vào nước Anh cuối thế kỷ XVII bởi một kiến trúc sư tên Christopher Wren. Phong cách Baroque tại Anh khá nặng nề khi chú trọng trang trí chi tiết một cách cầu kỳ nhưng nó đã tương đối tối giản và tinh tế hơn so với Baroque thời kỳ đầu. Điển hình là những thiết kế: Chatsworth House,Castle Howard, Lâu đài Howard, Cung điện Blenheim,...

Ngôi nhà Chatsworth của kiến trúc sư William Talman

Cung điện Blenheim - nơi được coi là di sản thế giới tuyệt đẹp

Thời kỳ kiến trúc Baroque ở Pháp

Dưới triều đại vua Louis XIV, kiến trúc Baroque trở thành nguồn cảm hứng cho cung điện Versailles với khuôn viên sân vườn rộng lớn cùng hơn 700 căn phòng được thiết kế dựa trên các đặc trưng về hình dạng phức tạp, mái vòm, cột xoắn lớn,..

Vẻ đẹp lộng lẫy của cung điện Versailles nhìn từ bên ngoài

Nội thất xa hoa bên trong cung điện Versailles

Thời kỳ kiến trúc Baroque ở Việt Nam

Theo dấu chân của lịch sử, kiến trúc Baroque góp mặt trong kiến trúc dân gian Việt Nam. Các hình thù chạm khắc trên mái đình mái chùa của người Việt xưa được cho là do sự du nhập từ phong cách Baroque.Nghệ thuật chạm khắc đình làng Việt 

Một công trình tiêu biểu cho lối kiến trúc Baroque tại Việt Nam phải kể đến nhà thờ Chính tòa Bắc Ninh mang đầy đủ những đặc trưng mái vòm quả lê, hai bên cột lớn, cửa sổ hình oval và có biểu tượng hình chữ thập.

 Nhà thờ Chính tòa Bắc Ninh

Một số công trình kiến trúc Baroque tiêu biểu

Tồn tại và trở thành nguồn cảm hứng nghệ thuật bất tận tới nhiều quốc gia ở thế kỷ XVII, không thể phủ nhận những thành tựu, những công trình kiến trúc đồ sộ, nguy nga mà phong cách Baroque có được. Dưới đây là một vài công trình tiêu biểu:

Giữ nguyên đặc trưng của phong cách Baroque, kiến trúc sư Sir Christopher Wren đã thiết kế nên tòa thánh Paul (London) với chiếc mái vòm ấn tượng cao hơn 100m.

Nhà thờ thánh Paul với chiếc mái vòm ấn tượng 

Một công trình không kém phần độc đáo đến từ Nga đó là Cung điện mùa đông - nơi được coi là linh hồn của miền đất này. Người sáng tạo nên công trình nổi tiếng này là St.Petersburg với hàng ngàn bức tượng làm bằng đá cẩm thạch đặt tại nơi cao nhất của cung điện.

Cung điện mùa đông do kiến trúc sư St.Petersburg thiết kế

Nhà thờ Jesuit Church tại Thụy Sĩ được coi là tòa nhà tôn giáo mang kiến trúc Baroque lớn nhất của đất nước này. Được xây dựng vào khoảng giữa thế kỷ XVIII, Jesuit Church có thiết kế hai mái vòm rất đặc trưng nhưng cũng rất nổi bật.

Nhà thờ Thiên chúa giáo Lucerne Jesuit Church tại Thụy Sĩ

Tạm Kết

Kiến trúc Baroque đã bước qua thời đại hoàng kim của chính mình với những dấu ấn lịch sử đầy ấn tượng. Dù hiện nay, phong cách kiến trúc này không còn quá nổi trội thế nhưng nó vẫn là một sự lựa chọn tuyệt vời cho những ai yêu thích lối kiến trúc sang trọng, cổ điển đầy hoài niệm. Hy vọng bài viết này đã phần nào đem tới những hiểu biết thú vị về phong cách kiến trúc Baroque cho bạn.