Kiến trúc Ai Cập cổ đại: Lịch sử, Đặc trưng & 10 công trình vĩ đại

Trải qua hàng triệu năm hình thành và phát triển, kiến trúc Ai Cập cổ đại vẫn luôn trường tồn và mang những nét đặc trưng rất riêng biệt mang đến những giá trị nghệ thuật sâu sắc. Kiến trúc Ai Cập cổ đại phản ánh cuộc sống của con người và mối quan hệ khăng khít giữa con người và thần linh thông qua những công trình kiến trúc của họ. 

Lịch sử 6000 năm của kiến trúc Ai Cập cổ đại

Kiến trúc cổ đại xuất hiện từ những năm 3100 trước Công nguyên và được chia thành nhiều giai đoạn theo từng mốc thời gian khác nhau, từ thời kỳ tiền triều đại và sơ kỳ khi khái niệm kiến trúc mới bắt đầu được khai phá. Các đài tưởng niệm là những tượng đài lớn bằng đá có bốn mặt và đỉnh thuôn nhọn thể hiện mối quan hệ khăng khít giữa các vị thần và con người.

Thức cột trong kiến trúc Ai Cập cổ đại

Vào năm 3100 trước Công nguyên Ai Cập thống nhất, chữ tượng hình được sử dụng phổ biến và tạo ra Mastabas, một hộp gạch một tầng với các ngôi mộ chôn cất được sử dụng trong việc xây dựng các kim tự tháp bậc thang của Djoser vào năm 2630 trước Công nguyên và được thiết kế bởi một trong những kiến ​​trúc sư vĩ đại nhất trong lịch sử Ai Cập cổ đại Imhotep. Công trình phản ánh các yếu tố về sự đối xứng, cân bằng và hùng vĩ đại diện cho các giá trị cốt lõi của văn hóa Ai Cập cổ đại. Các kim tự tháp bậc thang cho thấy người Ai Cập đã có bước tiến lớn trong thiết kế và xây dựng kiến ​​trúc, đóng vai trò như một mắt xích quan trọng giữa quá khứ và tương lai của các công trình xây dựng kim tự tháp.

Ở Vương quốc Ai Cập cổ đại (2686-2181 trước Công nguyên) được coi là thời kỳ hoàng kim của kiến ​​trúc vì số lượng kim tự tháp được xây dựng trong thời kỳ này rất lớn. Mọi thứ bắt đầu nhờ những đổi mới của Imhotep, một làn sóng xây dựng Kim tự tháp đã càn quét vùng đất này.

Một trong những ngôi đền Ai Cập cổ đại tiêu biểu nhất

Vua Sneferu (2613-2589) của triều đại thứ 4 đã xây dựng kim tự tháp Meidum mở đầu cho thời kỳ hoàng kim của vương quốc cũ. Con trai và người kế vị của ông là Phtiênaraoh Khufu (2589-2566 TCN) tiếp tục di sản của ông và chỉ đạo chính quyền của ông xây dựng kim tự tháp Giza, bảy kỳ quan còn nguyên vẹn cuối cùng của thế giới cổ đại, nó được xây dựng bởi những người lao động được trả lương để làm nơi an nghỉ cuối cùng của pharaoh. Các kiến ​​trúc sư của vương quốc cũ đã tạo ra các kim tự tháp có mặt nhẵn bằng đá vôi thẳng hàng với mặt trời để giúp linh hồn của pharaoh dễ dàng bay lên thiên đàng để nhập vào vị trí xứng đáng của họ với các vị thần.

Nghệ thuật kiến ​​trúc đạt đến đỉnh cao tại Giza, Dashure và Saqqara thông qua việc xây dựng kim tự tháp mà bên trong được trang trí bằng các tác phẩm điêu khắc, tượng và tranh thể hiện vẻ đẹp của nghệ thuật Ai Cập cổ đại.

Đền thờ đá vĩ đại nhất ở Ai Cập

Ở Trung Vương quốc Ai Cập (2055-1650 trước Công nguyên), đã có một sự chuyển dịch văn hóa do sự kiểm soát của các quốc vương và linh mục dẫn đến sự suy giảm của các tác phẩm nghệ thuật và kiến ​​trúc của các kim tự tháp cả về quy mô lẫn chất lượng và sự gia tăng của những nhà nguyện đầy mê hoặc, những ngôi mộ chạm khắc trên đá, những cột trang trí và những bức tường sơn màu. Thời đại này có thể thể hiện sự rực rỡ và vẻ đẹp của kiến ​​trúc Ai Cập cổ đại và phong cách phản ánh vũ trụ và nguồn gốc sáng tạo của Atum.

Ở Tân vương quốc Ai Cập (1550-1070 trước Công nguyên), việc xây dựng các ngôi đền, lăng mộ bằng đá và các bức phù điêu trên tường chiếm ưu thế nhất. Ở vương quốc mới, những thành tựu kiến ​​trúc nổi tiếng nhất đã được xây dựng như đền Hatshepsut, đền Luxor, đền Karnak, Abu Simbel và thung lũng của các vị vua . Những thành tựu kiến ​​trúc nổi tiếng nhất của thời đại này bao gồm những ngôi đền bằng đá vĩ đại dành riêng cho nhiều vị thần của Ai Cập cổ đại.

Đền Hatshepsut

Thời đại Ptolemaic (332 - 30 TCN) Triều đại Hy Lạp đảm nhận vai trò của các pharaoh sau khi thành phố Alexandria được xây dựng và thiết kế kiến ​​trúc phản ánh vẻ đẹp hùng vĩ của đế chế Hy Lạp vào năm 331 TCN. Trong thời kỳ này, ảnh hưởng của Hy Lạp bắt đầu thể hiện trong các thiết kế của Ai Cập cổ đại khi nó ứng dụng ở đền thờ Philae và đền thờ Edfu sau khi họ cũng chấp nhận tín ngưỡng của Ai Cập cổ đại . Quá trình này được tiếp tục bởi người La Mã khi họ bổ sung các kỹ thuật và vật liệu kiến ​​trúc của riêng mình.

Đặc điểm của kiến trúc Ai Cập cổ đại

Khi nhắc về những công trình về tượng nhân sư, kim tự tháp, lăng mộ lớn, mọi người thường sẽ liên tưởng ngay đến các công trình kiến trúc Ai Cập cổ đại. Những công trình này xuất hiện từ hàng nghìn năm trước và luôn có một sức hấp dẫn đặc biệt đối với nhân loại.

Kiến trúc cổ đại phát triển từ rất sớm và hình thành nên những đặc điểm riêng mà đến ngày nay nhiều nhà khoa học vẫn chưa lý giải hết được. Những điểm đặc sắc tạo nên các kiến trúc theo một phong cách thiết kế riêng của quốc gia vùng Đông Bắc châu Phi này.

Từ những vật liệu tự nhiên, người Ai Cập đã sáng tạo nên những thiết kế độc đáo, những công trình có giá trị vượt thời gian. Kiểu thiết kế mang hơi hướng nghệ thuật cổ đại, các đường nét hoa văn được khắc họa tinh tế, hài hòa với nhau. Bên cạnh đó, những kiểu thiết kế của các công trình kiến trúc cổ đại đều mang đặc điểm chung là rất to lớn. Đây là kiểu thiết kế đặc trưng của quốc gia Ai Cập thời kỳ xa xưa.

Công trình kiến trúc Ai Cập cổ đại sử dụng vật liệu tự nhiên

Có thể dễ dàng nhận ra, kiến trúc Ai Cập cổ đại ảnh hưởng rất lớn từ vị trí địa lý và khí hậu tự nhiên. Nằm ở khu vực Đông Bắc Phi, phía Đông giáp Biển Đỏ, phía Tây là sa mạc rộng lớn, Ai Cập do rất khan hiếm gỗ, hai vật liệu xây dựng chủ yếu được sử dụng ở Ai Cập cổ đại là gạch bùn nung và đá, chủ yếu là đá vôi, ngoài ra còn có đá sa thạch và đá granit.

Từ thời Vương quốc cũ trở đi, đá thường được dành cho lăng mộ và đền thờ, trong khi gạch được sử dụng cho hầu hết các dạng công trình, từ cung điện hoàng gia, pháo đài, các khu đền thờ cho tới những ngôi nhà của người dân. Những viên gạch này được làm từ bùn lấy từ bờ sông Nile ẩm ướt. Nó được đặt trong khuôn và phơi khô dưới nắng nóng để cứng lại tạo thành thứ vật liệu xây dựng hoàn hảo trong kiến trúc Ai Cập cổ đại.

Kiệt tác kiến trúc Ai Cập cổ đại

Khí hậu khô nóng của Ai Cập đã bảo tồn rất tốt các cấu trúc bằng gạch bùn. Ta có thể kể đến làng Deir al-Madinah, thị trấn Trung Vương quốc tại Kahun , và các pháo đài tại Buhen và Mirgissa. Ngoài ra, nhiều ngôi đền và lăng mộ vẫn tồn tại tới ngày nay vì chúng được xây dựng trên vùng đất cao không bị ảnh hưởng bởi lũ sông Nile và được xây dựng hoàn toàn bằng đá.

Các cấu trúc đồ sộ trong kiến trúc Ai Cập cổ đại được hình thành trên nền tảng của những bức tường dày, dốc với ít khe hở, nó phản ánh một phương pháp xây dựng đạt tới sự ổn định cao trong các bức tường bằng gạch bùn.

Mặc dù việc sử dụng vòm đã được phát triển trong triều đại thứ tư , nhưng tất cả các tòa nhà hoành tráng đều là công trình xây dựng bằng cột và dầm , với mái bằng được xây dựng từ các khối đá khổng lồ được đỡ bởi các bức tường bên ngoài và hệ cột có đường kính lớn, bước cột nhỏ.

Những ngôi nhà được xây dựng từ bùn và đá tại thành cổ Siwa

Việc hoàn thiện bề mặt công trình trong kiến trúc cổ đại Ai Cập cũng có những thành tựu rất đặc sắc. Những bức tường bên ngoài và bên trong công trình, cũng như hệ cột,  trụ ,...được trang trí bên ngoài bằng các bức bích họa và hình chạm khắc, các chi tiết này thường được sơn bằng màu sắc rực rỡ tạo điểm nhấn cho công trình.

Nhiều mô-típ trang trí của người Ai Cập mang tính biểu tượng, chẳng hạn như con bọ hung, hoặc con bọ thiêng, đĩa mặt trời và con kền kền. Các họa tiết phổ biến khác bao gồm lá cọ , cây cói, nụ và hoa của hoa sen. Chữ tượng hình được khắc cho mục đích trang trí cũng như để ghi lại các sự kiện lịch sử. Ngoài ra, những bức bích họa và hình chạm khắc này cho phép chúng ta hiểu cách người Ai Cập cổ đại sống, địa vị, các cuộc chiến đã diễn ra và tín ngưỡng của họ. Điều này đặc biệt đúng trong những năm gần đây khi khám phá các ngôi mộ của các quan chức Ai Cập cổ đại.

Một bức miêu tả đời sống cư dân Ai Cập trên tường đá tại đền thờ Luxor

Bàn tới kiến trúc Ai Cập cổ đại, chắc chắn không thể bỏ qua hệ thống thức cột đa dạng. Ngay từ năm 2600 trước Công nguyên, kiến ​​trúc sư Imhotep đã sử dụng các cột đá có bề mặt được chạm khắc tinh xảo để mô phỏng hình thái hữu cơ của các loại lau sậy, hoa sen và cả cây cọ.

Hình ảnh mô phỏng một số thức cột trong kiến trúc Ai Cập cổ đại

Được chạm khắc từ đá, các cột được trang trí rất đẹp mắt với các chữ tượng hình , văn bản, hình ảnh nghi lễ và các họa tiết tự nhiên được chạm khắc và sơn màu. Các cột Ai Cập hiện diện trong hầu hết các công trình, đặc biệt nhất, có thể kể đến Great Hypostyle Hall of Karnak (khoảng năm 1224 trước Công nguyên), tổng cộng có tới 134 cột được xếp thành 16 hàng, với một số cột đạt chiều cao tới tận 24m.

Hệ thống cột tại đền thờ Karnak

Một trong những thức cột tiêu biểu nhất có thể kể đến thức cột hình hoa sen. Nguồn gốc của những cột này có từ Vương triều thứ 5. Chúng bao gồm các cánh hoa sen được xếp lại với nhau thành một bó, các cánh hoa thay vì nở ra thành hình bông hoa, thì chúng được điêu khắc theo hình dáng phình ra ở dưới rồi lại thu hẹp lại giống như một búp hoa sen. Phần đế thuôn nhọn có hình bán cầu giống như cuống hoa sen, có các lá, đài trang trí lặp lại liên tục.

Đầu cột mô phỏng nụ hoa sen tại đền thờ Luxor

TOP 10 công trình mang tính biểu tượng của kiến trúc Ai Cập cổ đại

Ai Cập - nơi có nền văn hóa vĩ đại và lâu đời nhất trên thế giới. Nằm ở phía đông bắc của châu Phi và góc tây nam của châu Á. Đây là một phần của giai đoạn lịch sử dài nhất thế giới có niên đại từ thiên niên kỷ thứ sáu đến thứ tư trước Công nguyên.

Các nhà khảo cổ học đã tìm thấy bằng chứng từ nhiều địa điểm khác nhau của Ai Cập chứng minh rằng các công trình vĩ đại được xây dựng vào thời đó đã đủ vững chắc để tự hào đứng vững cho đến ngày nay. Có thể kể đến như:

Đại kim tự tháp Giza

Một trong bảy kỳ quan của thế giới , Đại kim tự tháp Giza là kim tự tháp lớn nhất trong số các kim tự tháp còn sót lại ở Ai Cập. Được xây dựng từ năm 2580 đến 2560 trước Công nguyên (vương triều thứ tư). Các nhà khảo cổ tin rằng kim tự tháp được xây dựng trên một ngôi mộ dành riêng cho pharaoh của triều đại thứ tư tên là Khufu và gia đình ông.

Đại kim tự tháp Giza

Vật liệu được sử dụng để xây dựng kim tự tháp là đá granit và đá vôi. Ban đầu, nó cao 146,7 mét nhưng với điều kiện thời tiết và xói mòn, hiện tại nó đã giảm xuống còn 138,8 mét và kéo dài 230 mét. Kim tự tháp có ba phòng, Phòng của Vua, Phòng của Nữ hoàng và một lối đi lớn được gọi là Phòng trưng bày Lớn.

Xung quanh kim tự tháp còn có ba kim tự tháp nhỏ hơn được cho là xây dựng cho vợ của Khufu. Kim tự tháp vĩ đại đã được xây dựng trong khoảng 20 năm từ những khối đá nặng được xếp chồng lên nhau được thiết kế bởi kiến ​​trúc sư hoàng gia Hemiunu và những công nhân lành nghề. Đây là một trong những công trình kiến trúc tiêu biểu nhất ở Ai Cập.

Đền thờ Abu Simbel

Các ngôi đền Abu Simbel là hai ngôi đền ở Abu Simbel được chạm khắc từ những tảng đá khổng lồ. Nằm bên bờ hồ Nasser, các ngôi đền được xây dựng dưới triều đại của Pharaoh Ramesses II của vương triều thứ 19 vào thế kỷ 13 trước Công nguyên.

Các ngôi đền Abu Simbel

Phần bên ngoài của ngôi đền có bốn bức tượng Ramesses khổng lồ cao 20 mét được đội vương miện và ngồi trên ngai vàng. Nội thất của các ngôi đền có nhiều bức tượng khổng lồ được xếp thành hàng và giảm kích thước theo các phòng từ lối vào đến khu bảo tồn.

Một vài hình chạm khắc khỉ đầu chó và những người đang thờ cúng cũng có thể được tìm thấy xung quanh lối vào ngôi đền. Ngôi đền được cho là đã được nhà vua dành riêng cho mình và hoàng hậu Nefertari. Một trong bốn bức tượng của Pharaoh Ramesses II đã bị hư hại do xói mòn tự nhiên và điều kiện thời tiết trong những năm qua.

Thung lũng các vị vua

Thung lũng của các vị vua hay Thung lũng cổng vào của các vị vua là một thung lũng được cho là nơi chôn cất của các Pharaoh vĩ đại. Lúc đầu, các kim tự tháp chỉ được sử dụng làm lăng mộ cho các vị vua nhưng vào khoảng năm 1500 trước Công nguyên, tập tục này đã được thay đổi để chôn cất các nhân vật hoàng gia nổi tiếng.

Thung lũng của các vị vua

Các nhà khảo cổ đã tìm thấy 63 ngôi mộ và hơn 120 căn phòng có kích thước khác nhau tùy thuộc vào địa vị của người được chôn cất ở đó. Các bức tường của những ngôi mộ dưới lòng đất được trang trí bằng nhiều ngôn ngữ và chữ tượng hình mô tả nền văn hóa Ai Cập cổ đại.

Lăng mộ đáng chú ý nhất được khai quật ở đây là lăng mộ của vua Tutankhamun. Ngôi mộ bảo quản xác ướp của vua Tut và các đồ tạo tác quý giá khác làm bằng vàng và nhiều vật liệu khác. Thung lũng của các vị vua không chỉ mang giá trị kiến trúc mà nó còn có một vị trí đặc biệt trong lịch sử của Ai Cập.

Philae Temple

Còn gọi là Temple of Isis thờ nữ thần Isis, nữ thần tình yêu, tọa lạc trên hòn đảo phía Nam của Aswan. Đền Philae trước kia ở đảo Philae, nhưng đã bị chìm ngập trong nước khi xây đập High Dam, sau đó được di dời đến Agilika. Đền được xây vào thời kỳ La Mã cai trị Ai Cập, khi Ai Cập là quốc gia phồn thịnh dân chúng rất ngưỡng mộ, sùng bái nữ thần Isis. Đây là một trong những kiệt tác kiến trúc của Ai Cập được gìn giữ cho tới ngày nay.

Temple of Isis

Đền Karnak

Đền Karnak được xây dựng trong khoảng 3.000 năm. Hơn 30 vị vua khác nhau đã đóng góp vào việc xây dựng ngôi đền này. Việc xây dựng nó được bắt đầu ở Trung Vương quốc dưới triều đại của Pharaoh Senusret I và không được hoàn thành cho đến khi Vương quốc Mới xuất hiện.

Đền Karnak

Ngôi đền dành riêng cho bộ lạc Theban với vị thần Amun là người đứng đầu. Đền Karnak là một phần của khu phức hợp Karnak rộng lớn được chia thành bốn phần chính: khu vực Amun-Ra (mở cửa công khai cho quần chúng tham quan) và ba phần khác, khu vực Mut, khu vực Montu và Đền thờ của Amenhotep IV là riêng tư. Các bức tường của ngôi đền có những chữ tượng hình rất lớn cùng đường nét chạm khắc tinh tế đã thu hút hàng triệu khách du lịch hàng năm.

Đền Luxor

Nằm gần sông Nile, Đền Luxor là một quần thể đền lớn. Ngôi đền được làm hoàn toàn từ đá sa thạch, xây dựng vào khoảng năm 1400 trước Công nguyên dành riêng cho thần Amun và để "trẻ hóa vương quyền" khi nhiều vị vua Ai Cập đã đăng quang ở đó. Đền Luxor được biết đến rộng rãi với những bức tượng lớn của Pharaoh Ramesses và những đài tưởng niệm khổng lồ khác.

Đền Luxor

Tượng Nhân sư vĩ đại ở Giza

The Great Sphinx of Giza là một bức tượng của sinh vật thần thoại được gọi là nhân sư. Trong thần thoại Ai Cập, nhân sư là một sinh vật có thân sư tử và đầu người. Công trình được tạo ra vào khoảng năm 2500 trước Công nguyên và đại diện cho pharaoh Khafre của Vương quốc Cũ thuộc vương triều thứ tư.

Great Sphinx là một khối đá nguyên khối được mô phỏng theo hình dạng của một con sư tử ở phía sau với nhiều lớp khác nhau kéo dài đến đuôi và với khuôn mặt người được cho là của Pharaoh Khafre. Đó là một cấu trúc khổng lồ dài 240 foot (73 mét), cao 65 foot (20 mét) và rộng 6 mét.

The Great Sphinx of Giza

Chỉ riêng các đặc điểm trên khuôn mặt của cấu trúc đã cao ba feet (1 mét) và được chạm khắc trên nền đá. Tượng nhân sư thần thoại có vai trò rất nổi bật trong lịch sử Ai Cập và được cho là nguồn gốc của chu trình thức ăn khiến nó trở thành một trong những công trình kiến ​​trúc cổ xưa và được tôn kính nhất trong lịch sử Ai Cập. Người ta cũng tin rằng cấu trúc này được tạo ra để bảo vệ các kim tự tháp vĩ đại và vẫn còn được gìn giữ cho tới ngày nay.

Kim tự tháp Djoser

Kim tự tháp Djoser là một kim tự tháp bậc làm bằng những khối đá vôi lớn ở nghĩa địa Saqqara của Ai Cập. Đó là lăng mộ của Pharaoh Djoser và được xây dựng bởi tể tướng Imhotep vào thế kỷ 27 trước Công nguyên.

Kim tự tháp Djoser

Với chiều cao 62,5 mét và được xây dựng theo cách không hẳn là một ngôi mộ dành cho nhà vua mà để tạo điều kiện thuận lợi cho ông tái sinh ở thế giới bên kia. Bên trong kim tự tháp có những căn phòng dài, có đường hầm trải dài tổng cộng 6 km. Lăng mộ không chỉ dành cho các pharaoh mà còn là nơi chôn cất các thành viên của gia đình hoàng gia. Các phòng chôn cất được làm bằng đá granit và từng chứa đầy đồ trang sức quý giá đã bị cướp phá từ lâu.

Kim tự tháp Sneferu

Kim tự tháp Sneferu hay thường được gọi là Kim tự tháp Bent, nằm ở Dahshur gần thủ đô Cairo. Kim tự tháp được xây dựng bởi Pharaoh Sneferu của Vương quốc cũ vào năm 2600 trước Công nguyên.

Kim tự tháp Sneferu

Công trình có chiều cao 104,74 mét và có một góc nông hơn ở phần trên cùng của nó. Bề mặt nhẵn được xây dựng từ đá vôi đánh bóng vẫn còn nguyên vẹn nhưng hình dạng của nó tưởng chừng như sắp bị sụp đổ. Kim tự tháp Bent là một trong nhiều kim tự tháp có mặt ở Ai Cập nhưng hình dạng và vẻ ngoài khác thường của nó là lý do khiến nó trở thành điểm thu hút khách du lịch.

Số lượng các công trình kiến ​​trúc dành riêng cho pharaoh và lăng mộ của họ thể hiện niềm tin mạnh mẽ của họ vào thế giới bên kia, đồng thời những công trình kiến ​​trúc thanh tao và độc đáo này thể hiện vẻ đẹp và sự huyền bí của nền văn minh Ai Cập cổ đại

Đền Hatshepsut

Đền Hatshepsut, còn được gọi là Djeser-Djeseru, nằm ở Deir el-Bahari trên bờ sông Nile. Ngôi đền được xây dựng vào khoảng năm 1400 trước Công nguyên, dưới triều đại của Pharaoh Maatkare Hatshepsut và dành riêng cho Amun và Hatshepsut.

Đền Hatshepsut

Đây là ngôi đền tang lễ dành riêng cho vị pharaoh trị vì và cũng để tôn vinh ông ở thế giới bên kia. Đền Hatshepsut là một trong những công trình độc đáo bậc nhất vì nó được xây dựng bởi một nữ pharaoh, đây không chỉ là công trình có cấu trúc độc đáo mà còn có các tác phẩm điêu khắc tinh xảo hiện diện bên trong ngôi đền. 

Tạm Kết

Kiến trúc Ai Cập cổ đại - một trong những quốc gia hội tụ nhiều tinh hoa kiến trúc bậc nhất thế giới. Hy vọng bài viết trên đã giúp bạn có cái nhìn tổng quan về lịch sử, đặc điểm kiến trúc và những công trình kiến trúc mang tính biểu tượng của Ai Cập.