17 Nét đặc trưng của kiến trúc nhà gỗ Nhật Bản

Nhật Bản không chỉ được biết đến là một trong số những quốc gia dẫn đầu về công nghệ mà còn có nền kiến trúc vô cùng độc đáo với nét đặc trưng rất riêng của kiến trúc nhà gỗ. Gỗ là vật liệu được sử dụng chính trong hầu hết những ngôi nhà truyền thống Nhật, nó thể hiện nét đẹp văn hoá, lối sống cũng như cách thích nghi với môi trường tự nhiên khốc liệt của xứ sở hoa anh đào: bão lũ, thiên tai,... Nhà gỗ không chỉ bền, sang trọng mà còn thể hiện sự thân thiện với môi trường, yêu thiên nhiên của con người Nhật Bản. Mỗi ngôi nhà đều được xây lên bằng cả tâm huyết, niềm tự hào, nó chứa đựng phần “hồn” bền bỉ, kiên cường của con người và văn hoá Nhật.

Hình ảnh mô phỏng những đặc trưng bên ngoài của kiến trúc nhà gỗ Nhật

Các yếu tố bên ngoài của nhà gỗ Nhật bản

Khác so với những kiến trúc nhà ở Nhật Bản hiện đại ngày nay do ảnh hưởng nhiều bởi Bắc Âu cùng tinh hoa của kiến trúc Đông Á, những ngôi nhà ở truyền thống của Nhật Bản chủ yếu được xây dựng bằng gỗ và các chất liệu tự nhiên như: giấy, rơm, đất sét,... Người Nhật xưa luôn ưa chuộng không gian yên tĩnh, sự hoài cổ. Cho đến thời hiện đại những công trình được xây dựng với đa dạng chất liệu hơn, có thể kể đến như: xi măng, gạch,...  Tuy vậy, nhà ở Nhật Bản vẫn mang những nét đặc trưng thường thấy:

Ōmune

​

Ōmune trong kiến trúc nhà gỗ Nhật

Ōmune là phần cao nhất của ngôi nhà, hay còn được gọi là đỉnh chính của mái nhà, nó bao quanh munegi hoặc chùm sườn núi. Sau khi khung cột, dầm ngôi nhà được hoàn thành, dầm sườn và đỉnh chính được đặt cố định vào vị trí sẽ diễn ra một nghi lễ được gọi là jōtōshiki hoặc nâng xà đỡ được tổ chức để cầu phúc và cầu cho ngôi nhà được bình an, an toàn. Nghi lễ này còn được gọi là tuổi mune hoặc tatemae.

Hafu

​​

Hafu trong kiến trúc nhà gỗ Nhật Bản

Hafu là các tấm hoặc phần cuối hình tam giác, bao gồm các tấm ván xà lan và tường đầu hồi, bao gồm cả những tấm trang trí trên bề mặt tường đầu hồi. Mỗi kiểu hafu sẽ mang một tên gọi riêng theo hình dạng, ví dụ các đầu hồi hình chuông, có mái che được gọi là  kara-hafu (hiểu theo nghĩa đen là đầu hồi có hình chữ nhật), đầu hồi hình tam giác ở cuối mái dốc lõm được gọi là chidori-hafu vì có hình dạng giống với đôi cánh của loài chim chidori đang bay… đa số nhà gỗ Nhật đều có hafu, đây được coi là đặc trưng không thể thiếu của kiến trúc nhà gỗ Nhật Bản.

Kayabuki-yane

Nhà mái tranh Nhật Bản

Kaya là từ dùng để chỉ chung cho lau sậy và cỏ được sử dụng làm tấm lợp, người Nhật thường dùng những loại cây chịu nước cao như cỏ susuki, yoshi, hay cây lau,... để làm Kaya. Tuy nhiên về sau mái ngói được sử dụng phổ biến hơn ở những ngôi nhà truyền thống Nhật. Bên cạnh đó, các vật liệu lợp mái truyền thống khác bao gồm ván lợp bằng gỗ gọi là kokera-buki và hiwada-buki ván lợp làm từ vỏ cây bách cũng được ứng dụng nhiều trong kiến trúc nhà ở Nhật Bản.

Taruki 

Nhà gỗ Nhật đa số đều có Taruki, Taruki là những vì kèo kéo dài từ dầm sườn xuống đến mái hiên của mái nhà. Shitaji là tên gọi để chỉ các loại gỗ làm khung mái như xà gồ hoặc thanh giằng cố định theo chiều ngang của xà nhà mà tấm ốp mái được gắn vào.

Hisashi 

Hisashi để chỉ những mái hiên phụ nhô ra trên cửa sổ và lối ra vào, chúng được thiết kế đặt bên dưới mái chính để tạo bóng râm, tránh mưa hắt vào bên trong nhà. Hisashi được chia làm nhiều loại với nhiều công dụng và chức năng và đặc điểm khác nhau, có thể kể đến như Roku-hisashi, đây là một bộ mái hiên đơn giản được dựng thẳng ra khỏi tường, với mặt dưới phẳng và mặt trên hơi dốc; hay Hisashi udegi có phần mái dốc hơn được hỗ trợ bởi các thanh giằng chéo,.. 

Hisashi - Yếu tố đặc trưng riêng của kiến trúc Nhật

Kōshi Mado 

Kōshi mado là tên gọi của những cửa sổ có mạng lưới làm từ những dải gỗ mỏng được sắp xếp bên trong khung gỗ. Cửa sổ lưới được chia ra làm nhiều loại, loại bao gồm những dải song song không có mảnh chéo được gọi là renji. Renji có chức năng bảo mật vô cùng hiệu quả nhưng không gây bí bách, ngược lại ánh sáng và không khí vẫn có thể xuyên qua. Đây cũng chính là loại cửa được ưa chuộng nhất ở trong nhà ở Nhật Bản bởi tính thẩm mỹ và ứng dụng cao. Một loại cửa khá phổ biến nữa là Mushiko-kabe, là loại cửa có dạng lưới nhìn thấy trong các bức tường tầng hai bằng thạch cao màu trắng của những ngôi nhà machiya truyền thống của Kyōto.

Cửa sổ lưới - Kōshi mado

Egawa 

Engawa là thuật ngữ dùng để chỉ hành lang hay còn gọi là hiên mở, được xây dựng xung quanh rìa bên ngoài ngôi nhà. Đây là một điểm rất đặc biệt của các ngôi nhà truyền thống của Nhật Bản, engawa cung cấp lối đi giúp gia chủ có thể dễ dàng di chuyển tới các phòng dễ dàng mà không bị ảnh hưởng nhiều bởi thời tiết, bên cạnh đó đây cũng là nơi để cả gia đình có thể ngồi trò chuyện, tắm nắng, sinh hoạt…  

Egawa trong kiến trúc Nhật

Enbashira 

En-bashira hay còn gọi là engawa-bashira, là các trụ hoặc cột trụ ở rìa ngoài của hiên có tác dụng hỗ trợ, nâng đỡ xà gồ mái hiên. Dù không quá nổi bật nhưng Enbashira đóng vai trò vô cùng quan trọng trong cấu trúc nhà Nhật Bản.

Kutsu-nugi Ishi 

​​

Hình ảnh Kutsu - nugi ishi đặt phía trước ngôi nhà Nhật

Kutsu - nugi ishi là một bậc thang, phiến đá được đặt ở phía trước của engawa  hoặc bên trong lối vào chính của ngôi nhà. Đây là nơi để giày dép của gia chủ và khách. Trước khi vào nhà, người Nhật có thói quen dừng lại ở hiên nhà để cởi giày dép xếp gọn gàng lên Kutsu - nugi ishi rồi đi chân trần vào bên trong ngôi nhà. Đây cũng được coi là nét đẹp văn hoá vô cùng độc đáo của đất nước mặt trời mọc.  

En-no-Shita 

En-no-shita là không gian nằm dưới hiên hoặc sàn nhà, có chức năng thông gió, làm thoáng khí, giảm độ ẩm bên trong nhà. Một số được bao bọc hoàn toàn bằng ván chân tường để ngăn lá chết và mảnh vụn tích tụ dưới nhà, hoặc tạo khoảng trống giữa các tấm ván để cải thiện luồng không khí trong nhà.

Tobukuro

Tobukuro là một không gian trên cao, có chức năng lưu trữ đồ vật không dùng đến giống như một chiếc tủ, chúng thường được đặt ở gần lối vào của ngôi nhà, để lưu trữ cửa chớp và cửa trượt khi không sử dụng.  

Dodai 

Dodai là tên gọi của một hệ thống các dầm ngang tạo thành tấm chân đế ở chân một tòa nhà bằng gỗ của Nhật Bản. Chúng được đẽo từ các loại gỗ chống mối mọt và đặt trực tiếp trên các tảng đá móng, tạo nền móng cho cột trụ nhà. Tuy nhiên, nhiều trụ bên trong quan trọng của tòa nhà, chẳng hạn như  daikoku-bashira (trụ chính) nằm trực tiếp trên đá nền chứ không đặt trên dodai 

Soseki 

Soseki là đá nền của tòa nhà, chúng được đặt thành một lớp đá hoặc sỏi nén chặt, có công dụng để đảm bảo sự ổn định cho căn nhà. Trong minka cổ, tấm chân đế và cột trụ nằm trên đỉnh đá nền tròn, không cắt, trong khi  daikoku-bashira (trụ chính) thường được đặt trên đỉnh một tảng đá đẽo hình vuông đặc biệt. Đây cũng chính là điểm đặc trưng rất riêng của kiến trúc nhà gỗ Nhật mà có lẽ ta không thể thấy ở bất kì nền kiến trúc nào.

Trong kiến trúc nhà ở Nhật Bản, mái nhà được coi là phần quan trọng, đặc biệt nhất bởi đó là “mặt tiền” đại diện cho ngôi nhà. Có ba kiểu mái điển hình trong nhà ở Nhật thường thấy đó là mái hông và đầu hồi (irimoya); ở giữa là mái dốc (yosemune), cuối cùng là mái đầu hồi mở (kirutsuma). 

Những kiểu mái đặc trưng trong kiến trúc nhà ở Nhật Bản

Tuy nhiên, kiritsuma là kiểu đơn giản và thường thấy nhất, với phần mái dốc từ sườn xuống mái hiên ở hai bên, tạo thành hai đầu hồi hình tam giác ở hai đầu hẹp của ngôi nhà. Mái nhà yosemune thì có bốn mặt dốc xuống từ sườn đến mái hiên và không có đầu hồi, hai mặt đối diện của mái là hình thang, và hai mặt còn lại hình tam giác. Còn mái Irimoya là sự kết hợp giữa hông và đầu hồi tạo thành một mái duy nhất. Mái này là mái đầu hồi hai chái ở trên, nhưng đổi thành mái chụm bốn phía ở lưng chừng.

Tường Hira - bức tường bên ngoài của ngôi nhà được xếp thẳng hàng, song song với đường gờ, trong khi các bức tường cuối ngắn hơn dưới các đầu hồi được gọi là tường tsuma. Những ngôi nhà có lối vào chính ở đầu hồi tsuma được gọi là  tsuma-iri, trong khi những ngôi nhà có lối vào chính ở phía chạy song song với đường mái được gọi là hira-iri.

17 đặc trưng trong không gian nội thất nhà gỗ Nhật Bản

Do điều kiện về địa hình, khí hậu cũng như sự gắn bó mật thiết với thiên nhiên, người Nhật luôn đề cao chủ nghĩa tối giản, bởi vậy mà không gian nội thất bên trong cũng có nét rất đặc trưng, có sức hấp dẫn riêng.

Shoji

Đây là những tấm trượt mờ, có chức năng che đi các khe cửa ra vào cửa sổ, mang lại sự riêng tư đồng thời vẫn cho phép ánh sáng đi qua. Trong trường hợp làm cửa thì chúng sẽ được làm bằng giấy mờ, còn khi làm cửa sổ người ta thường sử dụng kết hợp các tấm trong suốt để tối ưu được ánh sáng tự nhiên từ bên ngoài. Shoji rất nhẹ chính vì thế mà chúng rất dễ di chuyển và tháo rời.

Hình ảnh Shoji sử dụng trong kiến trúc nhà truyền thống Nhật Bản

Fusuma

Fusuma là tấm trượt mờ được sử dụng để phân tách các phòng. Chúng đóng vai trò như cửa ra vào, có thể trượt từ bên này sang bên kia một cách dễ dàng và giúp tiết kiệm diện tích hơn cho căn phòng. Fusuma bao gồm một khung gỗ được phủ trên cả hai mặt bằng giấy hoặc vải dày.

Hình ảnh Fusama – đặc trưng trong kiến trúc nhà ở Nhật Bản truyền thống

Wagoya

Wagoya hay nói cách khác là khung gỗ, bao gồm cột trụ và các xà ngang dùng để làm khung cho mái nhà thêm chắc chắn. Đây là sự phát triển vượt bậc về kỹ thuật làm mộc của người Nhật giúp gia cố phần mái nhà.

Hình ảnh Wagoya trong căn nhà truyền thống Nhật Bản

Engawa

Engawa được biết đến là một dải viền của lát gạch, bao quanh xung quanh rìa  bên ngoài của ngôi nhà, hay còn được sử dụng như mái hiên. Ngoài ra đây còn là lớp ngăn cách giữa cửa Shoji và cửa chớp bão bên ngoài để bảo vệ ngôi nhà khỏi ảnh hưởng của môi trường bên ngoài.

Hình ảnh Engawa 

Ranma

Trong kiến trúc nhà gỗ Nhật Bản, Rama là những tấm gỗ phía bên trên Shoji hoặc Fusuma. Chúng thường được chạm khắc rất tỉ mỉ, đây được coi là vật trang trí và có chức năng dẫn ánh sáng tự nhiên từ bên ngoài vào trong căn phòng.

Hình ảnh Rama trong kiến trúc nhà ở truyền thống

Tokonoma

Tokonoma là một không gian âm tường trong phòng khách, là nơi trưng bày đồ nghệ thuật như là tranh thư pháp, tranh cuộn, Bonsai, Shodo, hay Ikebana…. đây được coi là nơi thiêng liêng và rất quan trọng trong nhà ở Nhật Bản.

Hình ảnh Tokonoma

Amado

Amado là cửa chớp bão dùng để bao bọc ngôi nhà tránh bão lũ, động đất, thiên tai,...Với thiết kế gồm 2 tấm ván bằng gỗ hoặc kim loại chúng giúp cho căn phòng, ngôi nhà an toàn và bảo mật hơn. Một điều đặc biệt nữa phải kể đến đó là khả năng biến đổi hoàn toàn vẻ bề ngoài của căn nhà, ban ngày cửa mở ra căn nhà trông rất thông thoáng, sáng sủa còn khi màn đêm buông xuống Amado đóng lại trông như một chiếc hộp được bao quanh bởi bức tường và ván gỗ.  

Amado trong căn nhà kiến trúc truyền thống 

Genka

Genka là lối vào chính của căn nhà, có những bậc tam cấp nơi để giày dép bên ngoài. Thông thường sẽ có một tủ giày để bên cạnh khu vực này. Genkan thường được thiết kế khá rộng rãi để tiện cho việc đứng lại tháo giày dép trước khi bước vào nhà. 

Genka – Lối vào cửa chính

Tatami

Tatami được làm bằng rơm, dùng để lát sàn nhà truyền thống của Nhật. Người Nhật thường xếp chặt các tấm nệm hình chữ nhật có kích cỡ bằng nhau để tạo thành một tấm thảm lớn, căn phòng trải tatami được gọi là phòng tatami. Đây được coi là nét đẹp văn hoá truyền thống của người Nhật từ xa xưa.

Tatami – tấm thảm trải sàn truyền thống

Chabudai

Chabudai là một chiếc bàn chân gấp ngắn, thường được đặt lên Tatami và mọi người ngồi trong chiếc bàn đó sẽ ngồi lên Zabuton hoặc ngồi trực tiếp lên Tatami chứ không sử dụng ghế. Đây được coi là nét đặc trưng rất riêng trong nhà ở Nhật Bản.

Hình ảnh Chabudai – nét đặc trưng của nội thất Nhật

Zabuton

Zabuton là tấm đệm ngồi mỏng thường được dùng làm đệm cho ghế hoặc ghế ngồi bên cạnh bàn Chabudai. Zabuton từ lâu đã là nét đặc trưng riêng trong nhà ở của người Nhật Bản.

Zabuton – Đặc trưng của đất nước Nhật Bản

Kotatsu

Kotatsu là một khung bàn thấp bằng gỗ được phủ bằng nệm hoặc chăn dày, trên đó có một mặt bàn. Bên dưới được trang bị một máy sưởi, đây là nơi cả gia đình quây quần bên nhau cùng trò chuyện, sưởi ấm trong mùa đông. Đây được coi là “vị cứu tinh” giúp người Nhật có thể trải qua cái lạnh trong mùa đông.

Hình ảnh Kotatsu – đặc trưng không thể thiếu trong nhà ở Nhật Bản

Kamidana

Kamidana là bàn thờ nhỏ được dùng để cúng bái, thờ phụng Kami thần đạo và tưởng nhớ những người thân đã mất trong gia đình. Ở Nhật người ta thường thắp hương vào mỗi buổi sáng và dâng lên những vật may mắn, thực phẩm (trái cây, gạo, nước, bánh,…) để cầu mong sự bình an, hạnh phúc.

Hình ảnh bàn thờ Kamidana

Ofuro

Ofuro là bồn tắm truyền thống ở Nhật, thường được đặt ở nơi riêng, tách biệt nhà vệ sinh và có phòng thay đồ ở bên cạnh. Chúng được thiết kế nhỏ và cao để chứa được một lượng nước lớn. 

Bồn tắm Nhật Bản truyền thống

Irori

Irori là tên gọi của một loại lò sưởi truyền thống tại Nhật Bản dùng để sưởi ấm nhà và nấu nướng, bao gồm một hố vuông có lót đá và được trang bị một cái móc cố định còn được gọi là jizaikagi để nâng hoặc hạ nồi. Irori vừa có thể dùng để nấu nướng vừa có thể dùng làm lò sưởi, giữ ấm căn phòng.

Hình ảnh lò sưởi đặt chính giữa căn phòng

Sudare

Sudare được tạo bởi thanh ngang trang trí bằng gỗ, tre, hoặc các vật liệu tự nhiên khác, chúng đóng vai trò là mành che chắn, tránh nắng, mưa hay côn trùng bay vào nhà. 

Hình ảnh Sudare truyền thống

Byobu

Byobu là cửa gấp Nhật Bản, là vật phân vùng cho những khu vực riêng tư như nhà tắm, phòng ngủ, bên cạnh đó còn đóng vai trò như vật trang trí vô cùng tinh tế.

Hình ảnh Byobu trong căn nhà truyền thống Nhật Bản

The Irori - Lò sưởi truyền thống của Nhật Bản

Lò sưởi truyền thống là một nét đặc trưng đã từng trở thành tiêu chuẩn cố định trong các ngôi nhà Nhật Bản. Lò sưởi mở, nằm trong một sàn gỗ, không có ống khói, khói từ lò sưởi bay lên qua các khoảng trống trong không gian phòng, qua lớp mái và thoát ra ngoài. Với người Nhật, lò sưởi như một nơi thiêng liêng gìn giữ hơi ấm, tình cảm gia đình, nơi mọi người quây quần ăn uống, trò chuyện cùng nhau.  

Daikoku-bashira 

Daikoku-bashira là trụ cột chính của nhà, có liên kết chặt chẽ với phòng bếp và lò sưởi, nó đại diện cho vị thần Daikoku - một trong bảy vị thần may mắn. Daikoku-bashira là hiện thân cho sức khoẻ, sự gắn kết và thịnh vượng của gia đình.   

Oza

Oza là không gian ngồi xung quanh lò sưởi, các vị trí được phân bổ cho khách, bên cạnh lò sưởi và bên phải của chủ hộ, người sẽ ngồi ở vị trí yokoza.  

Kijiriza

Kijiriza là chỗ ngồi gần nhà bếp làm bằng đất nhất. Đây thường là vị trí ngồi của người hầu hoặc là nơi đặt củi.

Jizaikagi 

Jizaikagi là móc nồi, dùng để treo ấm đun nước hoặc nồi nấu ăn trên lò sưởi, chúng có thể nâng lên hoặc hạ xuống rất tiện lợi theo từng mục đích và nhu cầu sử dụng.

Yokoza

Yokoza là chỗ ngồi xa nhất so với khu vực bếp, nơi người chủ của gia đình sẽ ngồi.  

Irori 

Irori là thuật ngữ để chỉ lò sưởi, nơi mọi người tụ quây quần bên nhau cùng ăn uống, trò chuyện, thư giãn,...  

Kakaza

Kakaza - nơi người phụ nữ trong gia đình thường ngồi. Vị trí này ở phía bên trái của chủ hộ và đối diện với chỗ ngồi của khách, đây là vị trí thuận tiện nhất để đi đến khu vực bếp.  

Agari-kamachi 

Agari - kamachi dùng để chỉ tấm ván nằm ngang bao phủ mép trước của bậc thang từ tầng trệt đến tầng nâng của ngôi nhà.   

Shikidai  

Shikidai là từ dùng để chỉ một bệ gỗ hoặc bậc thang kéo dài trên toàn bộ chiều rộng của lối vào.

Doma 

Theo quan niệm của người Nhật, Doma để chỉ một căn phòng ở tầng trệt, thường có sàn bằng đất hoặc lát gạch, đá. Doma có lối đi thẳng ra bên ngoài và tương phản với sàn nâng của phần còn lại của ngôi nhà. Chúng đóng vai trò như một nhà kho, là nơi để chuẩn bị thực phẩm và các hoạt động sơ chế như giã hoặc xay gạo.

Chiêm ngưỡng các ngôi nhà gỗ Nhật Bản

Nội thất và ngoại thất của nhà ở Nhật Bản có những điểm độc đáo là vậy, mỗi đặc trưng có một vẻ đẹp riêng, song khi được kết hợp cùng nhau lại rất hài hoà, tạo nên những công trình mang đậm bản sắc của Nhật Bản, hãy cùng chiêm ngưỡng những tuyệt tác kiến trúc nhà gỗ Nhật Bản truyền thống mà Akisa đã tổng hợp dưới đây.

Mẫu nhà ở Nhật Bản hiện đại độc đáo 

Mẫu nhà theo phong cách Nhật Bản sử dụng mái lá thái hiện đại

Nhà gỗ đen Nhật Bản

Nhà phong cách Nhật Bản kết hợp giữa truyền thống và hiện đại Nhật Bản

Biệt thự gỗ Nhật Bản

Kiểu nhà gỗ truyền thống

Hình ảnh căn nhà đương đại hai tầng đậm nét truyền thống nhưng vẫn toát lên vẻ hiện đại.

Nhà truyền thống Nhật Bản được lợp ngói Kawara

Tạm Kết

Không cầu kỳ, hoa mỹ, kiến trúc nhà gỗ Nhật Bản mang một vẻ đẹp rất riêng biệt, một nét đẹp rất đỗi bình dị, thân thuộc và gần gũi với những thiết kế theo chủ nghĩa tối giản, đề cao công năng, hướng tới sự tinh tế và những giá trị truyền thống. Và chính những điều ấy đã tạo nên nét đặc trưng vô cùng độc đáo chỉ có tại đất nước Nhật Bản. Đây cũng chính là nền tảng, là bước đệm và nguồn cảm hứng bất tận cho thế hệ sau, cho sự phát triển vượt bậc của kiến trúc xứ sở hoa anh đào sau này.