Thức cột Doric: Lịch sử, Cấu tạo & Đặc trưng nổi bật

Cột Doric do người Dorian sáng tạo ra, là một trong ba cột cơ bản được sử dụng nhiều nhất trong hệ thống thức cột cổ điển của Hy Lạp cổ đại, hai cột còn lại là Ionic và Corinth. Cột Doric xuất phát từ kết cấu gỗ với sự mô phỏng về cấu trúc cũng như tái hiện lại chi tiết vật liệu gỗ vào đá. Với kiểu dáng đơn giản, tinh tế, cột Doric mang trong mình vẻ đẹp vô cùng khỏe khoắn, mạnh mẽ.

Lịch sử hình thành thức cột Doric

Cột Doric là một trong những thức cột cổ điển được ứng dụng nhiều nhất trong kiến trúc Hy Lạp cổ đại, đây được xem là thức cột được tạo ra đầu tiên vào khoảng thế kỷ 4 trước Công nguyên và hoàn thiện vào thế kỷ 5. Hậu thân của Doric là thức cột Toscan, do người Dorian sáng tạo và phát triển rất mạnh mẽ ở miền Nam nước Ý.

Cột Doric mang dáng vẻ khoẻ khoắn, vững chắc, thể hiện sức mạnh và sự kiên cố, trái ngược hoàn toàn với thức cột Ionic. Nếu Ionic mang dáng vẻ mềm mại, duyên dáng của người phụ nữ thì với Doric người ta lại cảm nhận được nét đẹp vô cùng mạnh mẽ, nam tính.

Thức cột Doric - Đặc trưng Hy Lạp cổ đại

Cấu tạo và Đặc điểm của thức cột Doric

Doric là thức cột đơn giản nhất trong hệ thống thức cột cổ điển Hy Lạp, xuất phát từ kết cấu gỗ với sự mô phỏng về cấu trúc cũng như việc tái hiện lại các chi tiết trang trí từ gỗ ứng dụng lên vật liệu đá. Loại cột này có thiết kế khá đơn giản, đầu cột và đế cột được loại bỏ hoàn toàn, cột được đặt trực tiếp lên nền phẳng của ngôi đền. Đây cũng là thức cột có khả năng chịu lực tốt nhất trong những thức cột Hy Lạp cổ đại, với đường kính cột khoảng 1:4.

Cột Doric - thức cột đơn giản nhất trong hệ thống thức cột Hy Lạp

Thân cột được tạo bởi 20 đường rãnh soi chạy song song và kết thúc bằng một đầu cột phẳng loe ra to hơn so với thân cột. Phía đầu cột có một mũ cột gồm một tấm vuông phía trên và một mũ đỡ phía dưới. Một điểm khá đặc biệt ở cột Doric là phần dầm ngang dùng để liên kết các đầu cột tạo thành một khung cứng, đồng thời có chức năng đỡ băng ngang. Phần diềm mái được chia làm nhiều tấm giữa, các tấm khắc 3 nét tái hiện phần kết thúc của một dầm gỗ, hàng diềm chấm nhỏ bằng đá mô phỏng lại những mẩu gỗ chêm trong kết cấu của gỗ. Bên cạnh đó, phần chạm khắc của các tấm giữa tương đương với những đĩa sành trang trí được chèn vào giữa phần kết của các dầm gỗ.

Đặc điểm, cấu tạo nổi bật của cột Doric

Phần diềm ngang với phào đưa ra khỏi mặt đứng và phần diềm mái trên cùng hình tam giác đều với những hình điêu khắc lớn, nổi tiếng. Phần diềm mái đua này được vươn hẳn ra khỏi tường tương đương với phần thấp của mái và phần ngói lát để tránh nước chảy lên mặt tường. Một điều rất dễ nhận ra nữa là phần dầm ngang của cột Doric có hình dáng chắc chắn, vững chãi hơn hẳn so với cột Ionic và Corinth.

Các công trình nổi tiếng sử dụng cột Doric

Là một trong ba thức cột phổ biến nhất trong hệ thức cột Hy Lạp cổ đại, cột Doric xuất hiện trong rất nhiều kiệt tác kiến trúc ở nhiều thời kỳ, quốc gia có thể kể đến như:

Hy Lạp cổ đại, Archaic

Đền Artemis, Corfu

Đền Artemis, Corfu được biết đến là ngôi đền Hy Lạp cổ bằng đá sớm nhất, toạ lạc ở Korkyra nay được gọi là Corfu, công trình được xây dựng vào khoảng năm 580 trước Công nguyên. Nó được biết đến là ngôi đền Doric đầu tiên được xây dựng độc quyền bằng đá.

Đền Artemis, Corfu

Ba ngôi đền ở Paestum , Ý

Ba ngôi đền ở Paestum là tàn tích của Paestum - một thành phố bên bờ biển ở Ý. Công trình có niên đại từ khoảng 550 đến 450 trước Công nguyên theo trật tự Doric. Đây là một trong số những ngôi đền Hy Lạp cổ đại đang được bảo tồn tốt nhất trên thế giới.

Ba ngôi đền ở Paestum 

Delphi, đền thờ thần Apollo

Delphi hay còn được gọi là Pytho, là trụ sở của Pythia, đây là nơi vô cùng linh thiêng, là đền thờ thần Apollo. Công trình có nguồn gốc từ thời tiền sử Hy Lạp cổ đại.

Delphi, đền thờ thần Apollo

Đền Hera, Olympia

Đền thờ Hera hay còn gọi là Đền Heraion, toạ lạc tại Olympia, Hy Lạp, là một ngôi đền Hy Lạp cổ đại lâu đời và linh thiêng nhất ở mảnh đất này. Được xây dựng dành riêng cho Hera - nữ hoàng của các vị thần Hy Lạp. Ngôi đền được xây dựng vào khoảng năm 590 trước Công nguyên, nhưng đã bị phá hủy bởi một trận động đất vào đầu thế kỷ thứ 4 sau Công nguyên.

Đền thờ Hera, Ý

Valle dei Templi , Agrigento , Đền Juno, Agrigento và những người khác

Valle dei Templi hay còn được biết đến là Thung lũng của các Ngôi đền, là một địa điểm khảo cổ ở Agrigento, Sicily. Đây là một trong những công trình độc đáo nhất của kiến trúc Hy Lạp cổ đại. Thung lũng bao gồm phần còn lại của bảy ngôi đền, tất cả đều sử dụng thức cột Doric. Các ngôi đền là: đền thờ Concordia, đền Juno, đền thờ Heracles, đền thờ thần Zeus trên đỉnh Olympian, đền Castor và Pollux, đền thờ thần Hephaestus, đền thờ Asclepius​​​​

Valle dei Templi 

Đền Aphaia

Đền thờ Aphaia hay còn gọi là Afea, nằm trong Vịnh Saronic trên đảo Aigina, Hy Lạp. Công trình được xây dựng dành riêng cho nữ thần Aphaia. Đây là một trong những công trình kiến trúc độc đáo nhất ở Hy Lạp cổ đại và là một nguồn cảm hứng nghệ thuật bất tận cho những người yêu thích vẻ đẹp lãng mạn mang hơi thở của Doric.

Đền Aphaia

Hy Lạp cổ đại, cổ điển

Đền thờ thần Hephaestus

Đền thờ Hephaestus hay Hephaisteion là ngôi đền Hy Lạp cổ đại được xây dựng dành riêng cho cho Hephaestus, công trình vẫn được bảo tồn nguyên vẹn cho đến ngày nay. Nằm ở phía tây bắc của Agora của Athens, trên đỉnh đồi Agoraios Kolonos ngôi đền ngoại vi Doric nổi bật với một vẻ đẹp rất riêng, rất Doric.

Đền thờ Hephaestus

Đền thờ thần Zeus, Olympia

Đền thờ thần Zeus toạ lạc tại Olympia, Hy Lạp. Đây là ngôi đền đặc trưng nhất của đền Hy Lạp cổ điển, công trình được thiết kế dành riêng cho thần Zeus. Toàn bộ thiết kế của đền đều dựa theo trật tự hệ thức cột Doric rất đặc trưng, chính điều này đã khiến cho công trình trở thành một chuẩn mực cho mọi thiết kế đền theo phong cách đặc biệt này.

Đền thờ thần Zeus

Bassae, Đền thờ Apollo

Bassae được biết đến là một địa điểm khảo cổ ở Oichalia, một đô thị ở Hy Lạp. Vào thời cổ đại, nó là một phần của Arcadia. Bassae nằm gần làng Skliros, phía đông bắc Figaleia , phía nam Andritsaina và phía tây Megalopolis. Nó nổi tiếng với Đền thờ Apollo Epicurius được bảo tồn tốt từ giữa đến cuối thế kỷ thứ 5 trước Công nguyên.

Đền thờ Apollo, Bassae 

Mặc dù về mặt địa lý, ngôi đền này cách xa các chính thể lớn của Hy Lạp cổ đại, nhưng đây là một trong những ngôi đền được nghiên cứu nhiều nhất vì có vô số đặc điểm rất riêng, cũng chính điều ấy mà Bassae là địa điểm đầu tiên của Hy Lạp được ghi vào Danh sách Di sản Thế giới vào năm 1986.

Sounion, Đền Poseidon

Mũi đất Sounion là dải đất ở bán đảo Attic, nó là một phần của đô thị Lavreotiki, Đông Attica, Hy Lạp. Cape Sounion nổi bật với Đền thờ Poseidon - một trong những di tích chính của Thời kỳ Hoàng kim của Athens. Phần còn lại của nó nằm trên mũi đất, được bao quanh ba mặt bởi biển Aegean.

Đền Poseidon

Như với tất cả các ngôi đền Hy Lạp, tòa nhà Poseidon có hình chữ nhật, với hàng cột ở cả bốn phía. Tổng số cột ban đầu là 34, trong đó 15 cột vẫn còn tồn tại cho đến ngày nay. Các cột theo thứ tự thức cột Doric . Chúng được làm bằng đá cẩm thạch trắng khai thác tại địa phương. Có chiều cao 6,10m (20ft), với đường kính 1 m (3,1 ft) ở đáy và 79cm (31 inch) ở đỉnh.

Parthenon , Athens

Parthenon là một ngôi đền cũ được xây dựng dành riêng cho nữ thần Athena, công trình toạ lạc trên Thành cổ Athen, Hy Lạp. Các tác phẩm điêu khắc trang trí của nó được coi là một trong những đỉnh cao của nghệ thuật Hy Lạp, một biểu tượng trường tồn của Hy Lạp cổ đại, nền dân chủ và nền văn minh phương Tây.

Đền thờ Parthenon

Ứng dụng thức cột Doric hình bát giác với các đặc điểm kiến trúc Ionic, đền Parthenon mang một nét đẹp rất tinh tế, mới lạ khác hoàn toàn so với những công trình xây dựng cùng thời điểm tại Hy Lạp. Đền được xây dựng bằng cột và lanh tô, bao quanh bởi các cột mang một entablature.

Phục hưng và Baroque

Tempietto của Donato Bramante , trong sân của San Pietro ở Montorio , Rome

San Pietro ở Montorio là một nhà thờ được xây dựng ở Rome, Ý. Công trình Tempietto bao gồm một tử đạo (hay còn gọi là lăng mộ) tưởng niệm nhỏ được xây dựng bởi Donato Bramante vào đầu năm 1502 trong sân của San Pietro ở Montorio. Được ủy quyền bởi Ferdinand và Isabella của Tây Ban Nha, Tempietto được coi là một kiệt tác của kiến ​​trúc Ý thời Phục hưng.

Tempietto

Basilica Palladiana , ở Vicenza , Andrea Palladio , 1546 on, arcade dưới Ionic ở trên

Vương cung thánh đường Palladiana là một tòa nhà được xây dựng ở trung tâm quảng trường Piazza dei Signori, Vicenza, đông bắc nước Ý. Công trình sử dụng thức cột Doric cùng những nét đặc trưng của kiến trúc Hy Lạp có thể kể đến như cửa sổ Palladian được thiết kế bởi Andrea Palladio - người có công trình kiến ​​trúc có ảnh hưởng đáng kể đến lĩnh vực này và hành lang phía bên ngoài, đây là những đặc điểm nổi bật nhất làm nên nét riêng của công trình.

Basilica Palladiana , ở Vicenza 

Cung điện Charles V, Granada , 1527, mái vòm tròn ở sân trong, dưới Ionic ở tầng trên

Cung điện Charles V là một tòa nhà thời Phục hưng ở Granada, miền nam Tây Ban Nha, bên trong Alhambra - một khu phức hợp cung điện Nasrid cũ trên đỉnh đồi Sabika. Công trình được xây dựng vào năm 1527 nhưng kéo dài và bị bỏ dở sau năm 1637. Ngày nay, người ta sử dụng tầng trệt toà nhà để làm Bảo tàng Mỹ thuật Granada và Bảo tàng Alhambra. Với sự thay đổi này, công trình thu hút hàng triệu du khách hàng năm.

Cung điện Charles V

Nhà thờ Valladolid , Juan de Herrera 

Bắt đầu xây dựng từ năm 1589, nhà thờ Valladolid hay còn được biết đến với cái tên Nhà thờ Đức Mẹ Mông Triệu, Nhà thờ Lớn. Đây là một trong những nhà thờ công giáo La Mã theo phong cách Phục hưng nổi tiếng nhất ở Tây Ban Nha. 

Nhà thờ Valladolid 

Sự phục hưng của tân cổ điển và Hy Lạp

The Grange, Northington , 1804

The Grange - một ngôi nhà thuộc sở hữu của gia đình Baring, Nam tước Ashburton. Đây là một ngôi nhà nông thôn thế kỷ 19 với nét đẹp kiểu Anh, được xây dựng gần Northington ở Hampshire, Anh. Đây là một trong những công trình kiến trúc sử dụng cột Doric tiêu biểu nhất trên thế giới.

The Grange

Cổng Brandenburg , Berlin, 1788

Cổng Brandenburg là một tượng đài tân cổ điển có từ thế kỷ 18 được xây dựng ở thành phố Berlin theo lệnh của vua Phổ Frederick William II. Công trình được xây dựng trên cổng thành cũ, đánh dấu điểm bắt đầu của con đường từ Berlin đến thị trấn Brandenburg an der Havel, nơi từng là thủ đô của Hầu tước xứ Brandenburg. Đây là một trong những địa danh nổi tiếng nhất tại Đức.

Cổng Brandenburg

Lord Hill's Column , Shrewsbury, England 

Lord Hill's Column là một tượng đài nằm bên ngoài trụ sở chính của Hội đồng Shropshire , Shirehall, ở thị trấn Shrewsbury, Shropshire. Công trình sử dụng thức cột theo trật tự Doric rất đặc trưng. Công trình được xây dựng để tưởng niệm Tướng Rowland Hill, Đồi Tử tước thứ nhất.

Lord Hill's Column

Trường Trung học Hoàng gia, Edinburgh, hoàn thành năm 1829

Trường Trung học Hoàng gia (RHS) của Edinburgh là một trường đồng giáo dục do Hội đồng Thành phố Edinburgh quản lý . Trường được thành lập vào năm 1128 và là một trong những ngôi trường lâu đời nhất ở Scotland. Nó phục vụ 1.200 học sinh được rút ra từ bốn trường sơ cấp trung chuyển ở phía tây bắc thành phố: trường tiểu học Blackhall, trường tiểu học Clermiston, Cramond và Davidson's Mains. Ngôi trường này được ứng dụng rất nhiều cột Doric trong thiết kế, bởi vậy nó mang nét đẹp rất khoẻ khoắn, mới mẻ.

Trường Trung học Hoàng gia (RHS)

Neue Wache, Berlin, 1816

Neue Wache xây dựng từ năm 1816 đến năm 1818 theo kế hoạch của Karl Friedrich Schinkel để làm chòi canh cho Cung điện Hoàng gia và là đài tưởng niệm các cuộc Chiến tranh Giải phóng. Nó được coi là một công trình lớn của kiến ​​trúc Tân cổ điển Phổ, là một tòa nhà được xếp hạng trên đại lộ Unter den Linden ở trung tâm lịch sử của Berlin, Đức bởi thiết kế độc đáo, ấn tượng.

Neue Wache 

Walhalla , Regensburg , Bavaria, 1842

Walhalla được xây dựng vào khoảng năm 1842, là một công trình kiến trúc sử dụng linh hoạt thức cột Doric nhất trong thiết kế, với mục tiêu tôn vinh những người có công, người nổi tiếng và đáng khen ngợi trong lịch sử nước nhà, có thể kể đến như các chính trị gia, nhà khoa học,...

Walhalla, 1842

Propylaea , Munich, 1854

Propylaea để chỉ một cổng thành ở Munich ở phía tây của Königsplatz, được xây dựng theo trật tự Doric và hoàn thành bởi Leo von Klenze vào năm 1862. Công trình gợi lên lối vào hoành tráng của Propylaea cho Thành cổ Athen. Cánh cổng được tạo ra để tưởng niệm việc lên ngôi của Otto của Hy Lạp, con trai của Vua Ludwig I của Bavaria.

Propylaea, 1854

Hoa Kỳ

Ngân hàng thứ hai của Hoa Kỳ, Philadelphia, 1824

Ngân hàng thứ hai của Hoa Kỳ có trụ sở tại Philadelphia, Pennsylvania, được thành lập từ tháng 2 năm 1816 đến tháng 1 năm 1836 với tên chính thức của Ngân hàng, theo mục 9 của điều lệ được Quốc hội thông qua, là "The President Directors and Company of the Bank of the United States “, là một trong những công trình ứng dụng cột Doric trong thiết kế một cách thành công nhất.

Ngân hàng thứ hai của Hoa Kỳ

Trung tâm Y tế Hải quân Portsmouth , 1827

Trung tâm Y tế Hải quân Portsmouth ( NMCP) là một trung tâm y tế của Hải quân Hoa Kỳ ở Portsmouth, Virginia, Hoa Kỳ, trước đây là Bệnh viện Hải quân Portsmouth và ban đầu là Bệnh viện Hải quân Norfolk. Đây là bệnh viện hoạt động liên tục lâu đời nhất trong hệ thống y tế của Hải quân.

Trung tâm Y tế Hải quân Portsmouth ( NMCP)

Đài tưởng niệm Chiến thắng và Hòa bình Quốc tế của Perry ở Put-in-Bay, Ohio

Đài tưởng niệm Hòa bình Quốc tế và Chiến thắng Perry là nơi có cột Doric cao và lớn nhất thế giới với độ cao 352 feet (107 m).

Đài tưởng niệm Hòa bình Quốc tế và Chiến thắng Perry

Harding Tomb ở Marion, Ohio

Lăng mộ Harding nằm ở Marion, Ohio là nơi chôn cất Tổng thống thứ 29 của Hoa Kỳ, Warren G. Harding và Đệ nhất phu nhân Florence Kling Harding hay còn được gọi là Đài tưởng niệm Harding, đây là lăng mộ tổng thống công phu cuối cùng. Bên cạnh đó, Harding Tomb ở Marion, Ohio còn được biết đến với lối thiết kế đền thờ Hy Lạp hình tròn cùng các cột Doric đặc trưng.

Tạm Kết

Cột Doric - loại cột được ưa chuộng nhất trong hệ thống thức cột Hy Lạp cổ đại với vẻ đẹp khỏe khoắn, mạnh mẽ và quyền lực. Hy vọng bài viết về thức cột Doric trên đã giúp bạn hiểu thêm về lịch sử hình thành, cấu tạo, đặc điểm cũng như những công trình kiến trúc nổi tiếng trên thế giới đang ứng dụng cột Doric trong thiết kế của mình.